قوانین و مقررات و لزومات اجرایی آن

مقدمه

یكی از مهمترین و بارزترین خصوصیات قوانین و مقررات ضمانت اجرایی آن می‌باشد كه به صورتهای گوناگون بروز می نمایند كه عبارتند از الزام به انجام و یا ترك یك فعل. انعقاد شرایط لازم در عقد قراردادها- جنبه های كیفری در نقض قوانین كه این جنبه از ضمانت اجرایی قوانین مهمترین و حساسترین بخشهای هر نظام حقوقی است در طول حیات اجتماعی بشر مجازات به عنوان عكس العملی كه در برابر جرم و مجرم صورت می گرفته وجود داشته و انسانها هموازه به جهت حفظ جان و مال و منافع مادی و معنوی خویش از خود عكس العمل نشان داده و در مقابل هر نوع تعدی از خود دفاع نموده و واكنش نشان داده است كه شدت این واكنشها به تناسب میزان خسارات وارد شده و خشم و غضب افراد متفاوت بوده است و مجرمین به گونه ای مجازات می‌شدند كه خشم و غضب متضرر فروكش نماید و هیچ گونه تعادلی بین جرم و مجازات وجود نداشته است و بیشتر جنبه انتقامجویی مجنی علیه در آن مطرح بوده است.

فصل اول

به جهت مدنی شدن جوامع تلاشهای زیادی برای كیفی نمودن مجازات ها انجام شد كه در این راستا مطالب متعددی موجود آمد كه هر كدام در مورد فلسفه مجازات نظرات خاص خود را دارند و به طور كلی در مشروعیت مجازات دو دیدگاه اصلی وجود دارد یك نظریه سزادهی دوم نظریه اصالت فایده و تفاوت عمده این دو دیدگاه این است كه آیا اساساً مجازات دارای توجیه و مشروعیت است بطوری كه به غیر از مجرمیت مجرم دلیل دیگری برای مجازات نیاز نباشد؟ و یا اینكه بایستی آثار دیگری به فرد و اجتماع داشته باشد تا مشروعیت خود را بدست آورد.

 

نظریه سزادهی

بر اساس نظریه سزادهی مجازات زمانی مشروعیت دارد كه دقیقاً با جرم ارتكابی مطابقت داشته باشد و نفس مجازات مجرم به عدالت استوار بوده و عدالت جویانه بودن این دیدگاه را نشان می‌دهد و بر خلاف جوامع بدوی كه حس انتقامجویی در آن مطرح بوده هدف از مجازات برقراری عدالت كیفری در جامعه است و تأكید آن به جرمی است كه باید با كیفر جبران شود و نه شخص مجنی علیه. مثلاً به شخص كه سیب دزدیده است باید به تناسب و تعداد سیبهایی كه دزدیده تازیانه زد.

بنا به عقیده پیروان این نظریه مجرم مستحق مجازات است و تعیین نوع مجازات بر اساس عدالت است و مجازات پاداشی است كه مجرم به دلیل ارتكاب جرم مستحق آن است اصول این تئوری به شرح زیر می باشند.

حق اخلاقی مجازات كردن صرفاً مبتنی بر جرم ارتكابی است

وظیفه اخلاقی مجازات كردن اختصاصاٌ مبتنی بر جرم ارتكابی است

مجازات باید متناسب با جرم باشد

مجازات از بین بردن و ملغی نمودن جرم است

مجازات حق مجرم است

مكتب عدالت مطلق یكی از مكاتبی بود كه بر اساس این دیدگاه شكل گرفت كه بر طبق آن مجازات امری است كه از نظر اخلاق و عدالت ضروری است و رنج و سختی است كه مجرم به خاطر ایجاد اختلال در نظم اخلاقی جامعه متحمل می شود از مهمترین پیروان این مكتب كانت و هگل می باشند.

كانت معتقد است اگر عدالت و صداقت از بین برود حیات انسانی دیگر ارزشی در این جهان نخواهد داشت و آن اعمالی كه برای ادای تكلیف انجام می شوند دارای ارزش اخلاقی هستند ولی اعمالی كه مطابق با تكالیف اند و یا به دلیل تمایل به آنها انجام می شوند اخلاقی نیستند. كانت دیدگاه اخلاقی خود را این گونه بیان می‌كند كه اگر مردمی كه در یك جزیره زندگی می كنند موافقت كنند كه از یكدیگر جدا شده و در سراسر جهان پخش شوند و جامعه خود را منحل كند باید آخرین قاتلی را كه در زندان می‌باشد قبل از انحلال جامعه اعدام كنند تا عدالت اجرا شود و حقی بر دوش كسی نباشد و در غیر این صورت تمام مردم این جامعه بدلیل نقض عدالت شركای قتل محسوب می شوند.

هگل عقیده دارد حق مبتنی بر اراده است به این معنی كه انسان از آن جهت كه آزاد است دارای حق است. و آزادی به دو صورت می تواند مطرح شود اول اینكه انسان هرچه می خواهد می تواند انجام دهد و از انجام آنچه دوست دارد منع نشده است (هوی و هوس) دوم اینكه اراده تا آنجا آزاد است كه به عنوان اراده عمومی تحقق پیدا كند یعنی افراد با هر اراده دلخواه می توانند در یك جامعه زندگی كنند، و همیشه اراده دلخواه با اراده واقعی (عمومی) مطابقت ندارد. اراده عمومی ارادة همة افراد نیست بلكه اراده عمومی از تجمع اراده های دلخواه یكایك افراد می‌باشد. هگل منشأ حق مجازات را تعارض بین دو اراده و پیروزی اراده دلخواه می داند. سزا و عقوبت نوعی اعمال قدرت و زور است و مغایر با ازادی و این در صورتی است كه بدواً بر كسی تحمیل شود. ولی در صورتیكه به عنوان عكس العمل در برابر اعمال زوری كه قبلاً انجام شده باشد اعمال زور و قدرت دوم در جهت خنثی نمودن اولی و برای برقراری عدالت و تعادل است پس ضروری و لازم است. بنا به آنچه گفته شد بر اساس دیدگاه هگل جرم نفی كردن حق است پس مجازات نفی یك نفی است پس می شود با نفی یك امر سلبی آنچه را توسط نفی اول سلب شده بود بدست آورد بنابراین مجازات آنچه را جرم نفی و انكار كرده به حال اول باز می گرداند كه این توجیه از نظر كسی است كه از خارج به قضیه نگاه می‌كند ولیكن از دیدگاه یك مجرم نیز باید مشروعیت داشته باشد از دیدگاه هگل نه تنها كسی كه حق او در اثر ارتكاب جرم ضایع شده بلكه به قانونی كه آن حق را تعریف داشته نیز صدمه می زند و چون این قانون از اراده عمومی نشأت گرفته پس به طور غیر مستقیم به هر كس دیگری كه در اراده عمومی دخیل است ضرر می رساند و چون اراده مجرم نیز در اراده عمومی دخیل است مجرم نیز دچار صدمه می شود. بنابراین مجازات كه وسیله تلافی جرم می‌باشد نه تنها از ارادة همه و از قانون به عنوان اراده عمومی كه اراده مجرم نیز هست ناشی می شود و در نتیجه اراده خود مجرم نیز در مجازات وجود دارد و شخص مجرم به خاطر جرمی كه مرتكب شده مستحق مجازات می‌باشد.

بنابراین مجازات هم از نظر عینی بدلیل تلافی و از بین بردن جرم مشروع است و نیز بازسازی قانون می‌باشد و از نظر تصوری و نظری به عنوان ابزار اراده عمومی كه اراده مجرم نیز در آن دخیل است مجاز شمرده می شود.

یكی از نتایج این دیدگاه پذیرفتن قانون قصاص به عنوان معیار تعیین مجازات می‌باشد كه در اسلام نیز در برخی جرائم بدان توجه شده است.

 

نظریه اصالت فایده

توده مردم معیار خوب و بد را سود و زیانی می دانند كه عاید انسان می شود و برخی از حكما نیز به این

عقیده تأكید دارند نفع گرایی از نظر حقوقی صفت مشترك تمام نظریه هایی است كه ارزش حقوق و رفتار را بر اساس سودمند بودن آن تعیین می‌كنند كه این نظریات به چهار اصل استوار هستند.

1= خوبی و بدی رفتار انسانها بر حسب آثار و نتایجی كه در حال یا آینده برای خود یا دیگران ایجاد می‌كند سنجیده شود.

2= خوبی و یا بدی یك قانون باید بر حسب نتیجه آن به تمام افرادی كه در حال یا آینده در یك اجتماع زندگی می كنند سنجیده شود.

3= نتایجی كه برای اشخاص به بار می آید باید با اندازه گیری لذت ها و رنج هایی كه می برند در نظر گرفته شود. و ارزیابی بر پایه مقایسه خوشی ها و ناخوشی ها و فرونی یكی از آن دو صورت گیرد.

4= لذت و الم كسی كمتر و بیشتر از دیگران به شمار نمی آید منافع عمومی جامعه مفهومی جز منافع مجموع افراد آن ندارد.

دیدگاه اصالت فایده از دو جنبه قابل نقد و بررسی است

زمینه اخلاقی:از نظر اخلاقی انگیزه هر انسان از انجام هر كار دستیابی به یك لذت و گریز از سختی است

زمینه حقوقی:قانونگذار باید با توجه به مصالح عمومی اقدام به وضع قانون بنماید و مبنای مشروعیت قانون نیز بر مبنای نتایجی است كه از اجرای آن حاصل می شود و برای هر جرم بایستی مجاراتی مناسب وضع شود.

بر اساس این دیدگاه آثار و نتایجی كه مجازات باید داشته باشند متعدد است برخی مجازاتها می تواند به عنوان جبران خسارت ناشی از وقوع جرم باشد. و در برخی مجازاتها عامل تخلیه احساسات انتقام جویانه متضرر از جرم باشد. لیكن طرفداران این تئوری بیشتر به اثرات بازدارندگی و جلوگیری از تكرار وقوع جرم در نتیجه كم شدن میزان جرائم در جامعه را مد نظر داشته و بر آن تأكید می كنند.

در نظریه اصالت فایده در خصوص آثار مجازات سه دیدگاه مختلف وجود دارد.

 

1-تئوری منع از راه ارعاب و تهدید:در این تئوری مهمترین اثر مجارات همان اثر بازدارندگی است به صورتیكه مجرم در اثر  مجازات تحت تأثیر قرار گرفته و از تكرار جرم خودداری می نماید. و همچنین مجرمین بالقوه هم به دلیل ترس آور بودن مجازات از ارتكاب اعمال مجرمانه منصرف می شوند.

2-تئوری اصلاح و تحول: مجازات ابزاری برای اصلاح و بهبود اخلاق مجرم به طوری كه وی را به عنوان شهروندی كه به قانون احترام می گذارد تغییر می‌دهد.

3-تئوری تربیت: عكس العمل جامعه در قبال مجرم كه به صورت مجازات نمود پیدا می‌كند موجب تنبیه مجرم می شود و نیز اعتقادات اخلاقی را كه امیال و خواسته های مجرمانه را سركوب می نماید تحریك و تقویت می‌كند و به عنوان وسیله تعلیم و تربیت اخلاقی جامعه عمل می‌كند.